Të mësosh të lexosh shumë shpejt me ushtrime të thjeshta

Leximi dhe shkrimi janë pikat kryesore në shkollën fillore dhe baza për shkollimin e mëvonshëm. Mbështetja e mirë për shokët e klasës me dëgjim të dëmtuar përfshin pajisje ndihmëse që përshtaten shumë mirë, ushtrime për të dalluar tingujt dhe motivimi i duhur për të lexuar.

“Leximi dhe shkrimi janë kërkesat minimale sot,” thotë Ursula Baatz, përgjegjëse shkencore e simpoziumit të Dürnstein mbi edukimin. Ajo parashikon se personat që nuk kanë aftësi të avancuara për të lexuar dhe shkruar do të kenë vështirësi të mëdha për të gjetur vendin e tyre në tregun e punës. Në thelb, arsimi dhe trajnimet e mëtejshme bazohen tek shkrim-leximi. Dhe lexim-shkrimi është i rëndësishëm në jetën e përditshme dhe argëtimi po ashtu.

Joanna Shepherd është shefja e skuadrës së rehabilitimit tek MED-EL. Ajo thekson ndërveprimin e ngushtë midis të kuptuarit e gjuhës së tingujve, të kuptuarit të leximit, dhe aftësive e të treguarit. “Gjuha, informacioni i organizuar, memorja verbale dhe të kuptuarit kognitiv janë aftësitë që i nevojiten një fëmije kur përfshihet në një histori – nëse ato dëgjojnë, lexojnë, tregojnë ose e shkruajnë atë.”

Memoria dëgjimore gjithashtu mund të dëmtohet pavarsisht aftësisë së dëgjimit. “Por, tashmë kam vënë re se shumë fëmijë me dëgjim të dëmtuar kanë nevojë për më shumë përsëritje”, shpjegon Michaela Velissaris, mësuese për studentët me dëgjim të dëmtuar në Vienë. “Ndryshimi i tingullit zhvillohet tek fëmijët me dëgjim normal në moshën parashkollore. Kur fëmijët kanë një problem me zhvillimin e dëgjimit ata nuk mund të jenë akoma të vetëdijshëm të bëjnë dallimin dhe të kombinojnë tingujt.”

Metodat e ndryshme të mësimit

Nicole Supper jep mësim në një nga shkollat fillore në Vienë. “Mësuesja vendos se cilën metodë mësimi klasa do të përdor për leximin. Kjo gjithashtu varet nga abetarja e veçantë në përdorim.” Ka një dallim midis metodave analitike dhe sintetike. Për shembull, metoda klasike e shqiptimit i përket metodës sintetike: Fëmijët në fillim mësojnë shkronjat, pastaj i vendosin fjalët së bashku. ” Kisha një fëmijë që lexonte ” M-a-m-i” në vënd të “Mami” për një kohë të gjatë”, buzëqesh mësuesja e shkollës. Ja pse tani bashtingëllorët shqiptohen pa një zanore kur gërmëzohen kështu M, nuk shqiptohet “Mëja” por “Mmm”.

Mënyra sintetike e të mësuarit gjithashtu përfshin metodat fonetike që janë kryesisht të orientuara tek tingujt e fjalëve të folura. Shembulli i kësaj mund të jetë metoda fillestare e tingullit: shkronjat mësohen duke përdorur një fjalë që fillon me tingullin përkatës: “M si mami”. Metodat sintetike kanë të përbashkët progresin e tyre e cila është një kombinim i shkronjave teke ose tingujve në leximin koerent.

Nga ana tjetër, metodat analitike marrin të gjithë fjalët ose fjalitë e shkurtra si pikë fillimi. Për shembull, duke krahasuar fjalët gjyshi dhe gjyshja për të njohur shkronjat. “Kjo është një metodë për fëmijët me performancë më të lartë, e cila është edhe arsyja pse disa klasa ndjekin këtë mënyrë” shpjegon Supper. “Metodat fonetike përdoren më shpesh por gjithashtu mënyra të ndryshme në kombinim.”

Nga leximi tek të kuptuarit

“Fëmijët me dëgjim të dëmtuar mund të përfitojnë nga metodat terësore, por pjesa më e madhe e fëmijëve me një implant koklear gjithashtu nuk kanë probleme me mënyrën bazuar tek fonetika. Kohët e fundit, kombinimi i fonemave me shkronjat nuk mund të anashkalohet shpjegon Velissaris nga eksperienca e saj. “Për tingujt që nuk dallohen mirë, lëvizje të caktuara ose shenja mund të ndihmojnë.

Pavarësisht aksesit, qëllimi për të gjithë fëmijët është të zhvillohet leximi holistik nga tingujt dhe njohja e fjalëve “Për fatin e keq, disa lexojnë libra duke përdorur fjalor të gjerë që ndonjëherë e tejkalon fjalorin e fëmijëve – veçanërisht fëmijët me dëgjim të dëmtuar,” Velissaris e pranon një rrezik “që fëmijët atëherë fillojnë të lexojnë mekanikisht dhe nuk e kuptojnë tekstin që lexojnë.

“Me një nga nxënësit e mi të klasës së parë, kisha vënë re tashmë në fund të tetorit se përveç praktikës përsëritëse, ai kishte probleme në dallimin e shkronjave dhe lidhjen e shkronjave me tingujt” sjell ndërmend Supper . Kjo mund të shkaktohet nga problemet me memorjen ose dallimin pamor ose akustik. Kjo e fundit varet gjithashtu tek aftësia e dëgjimit Kujdestarja e përkushtuar rekomandon se prindërit e fëmijëve që janë të prekur kërkojnë sqarim të menjëhershëm të problemit nga specialistët.

Dëgjimi i mirë ndihmohet me leximin

“Ne duhet të tregojmë kujdes të veçantë kur shpjegojmë gramatikën me shumë detaje.” Supper ka eksperiencën që jo vetëm fëmijët që janë mësuar me një gjuhë e cila është gjuha e dytë e tyre, kryejnë më shumë gabime gramatikore në jetën e tyre të përditshme. Por eksperienca e saj tregon gjithashtu se “nëse mësuesja flet në mënyrë shumë korrekte, fëmijët shumë shpejt përvetësojnë këtë shqiptim të saktë.” Me kusht, sigurisht që këto fëmijë mund të dëgjojnë dhe dallojnë tingujt dhe fonemat.

“Për gjuhët me një alfabet” siq në gjuhën angleze, “perceptimi i fonemave në një fjalë të shkruar gjithashtu mbështet kuptimin e logjikës tek fjala e shkruar,” shpjegon specialistja e rehabilitimit Shepherd. Ata që mund të dallojnë tingujt e një fjale dhe i lidhin me simbolet e tyre, shkronjat, mund të shkruajnë fjalët me përafërsisht në mënyre korrekte. Kështu, dëgjimi i mirë është i rëndësishëm për zhvillimin e gjuhës së shkruar korrekt. Për nxënësit me dëgjim të dëmtuar, kjo nënkupton që pajisjet e dëgjimit me kualitet të mirë tingulli dhe parametra të optimizuara janë thelbësore.

Shepherd e krahason këtë me terapinë për fëmijët e rritur dhe për të rriturit, ku kjo funksionon anasjelltas. “Në këtë rast, gjuha e shkruar ndihmon të kuptuarit e të folurës”

Librat ndihmojnë aftësitë e të lexuarit

“Shumë faktorë ndikojnë se sa e sukseshme është përvetësimi i gjuhës së shkruar, “shpjegon Joanna Shepherd, duke përmendur zhvillimin dhe njohurinë e përgjithshme të gjuhës, memorjen pamore dhe akustike dhe “ndërgjegjësimin fonologjik” midis të tjerave. Kjo i referohet aftësisë për të përceptuar me vetëdije dhe dalluar pjesët e të folurës, për shembull, ndarjen e fjalëve në rrokje dhe tinguj dhe anasjelltas të vendosen ato së bashku në fjalë. Rëndësia e proçesit fonologjik e strukturës së të folurës është gjithashtu e dokumentuar në një studim nga psikologu Karin Landerl, psikolog për zhvillim nga Graz [1]

Shepherd i referohet studimeve të shumta mbi përvetësimin e shkrim-leximit tek fëmijët me dëgjim normal dhe dëgjim të dëmtuar [2]: “Eksperienca të përbashkëta mbi leximin promovojnë aspekte të rëndësishme të shkrim-leximit.” Ajo çfarë nënkuptohet këtu nuk është vetëm duke shikuar dhe lexuar imazhet dhe tekstet së bashku por gjithashtu përmbledhja dhe diskutimi i tyre. [3]

Duke treguar me gishtin tonë se çfarë jemi duke lexuar i bën fëmijët të vetëdijshëm se si ne të marrim informacionin tonë nga teksti i shkruar. Dhe gjithashtu ndihmon gradualisht të filloj të njohë shkronjat e fjalëve më të përdorura kryesisht.

“Pas gjithë kësaj, qëllimi i lexim-shkrimit është të lexohen librat” thotë Shepherd. Gjuha e shkruar është gjithashtu një mbartës i informacionit në jetën e përditshme: ku të gjejmë një dhomë pritje, kur vjen autobusi tjetër ose se çfarë filmi do të shfaqet në kinema. Psikologia është e sigurtë që madje fëmijët më të vegjël mund ta kuptojnë këtë: “Pas kësaj, çdo gjë rreth nesh ka etiketa! Po ashtu, konceptet personale mund të përfaqësohen nga fjalët e shkruara.” Për shembull, emri i tyre, shkronjat e supermarketeve lokale ose një fjalë e përsëritur shpesh në një fotografi libri.

Të argëtohesh me gjuhën

Kush nuk e di këngën ” Ajo shet guacka deti pranë bregut të detit?”. Kjo gjuhë e pakuptueshme është e ashtuquajtur aliteracion – një grup fjalësh që përsëriten. Gjithashtu, ka disa lojëra fjalësh të shumta si vjershat. Shepherd shpjegon rëndësinë e tyre terapeutike: “Fëmijët me humbje dëgjimi ndonjëherë humbasin një pjesë të një fjale. Nëse ato nuk mund të dëgjojnë mirë akoma, ato shpesh humbasin zanafillën e informacionit. Kur ne luajmë me këto fjalë, theksojmë rimën ose aliteracionin, çfarë ata dëgjojnë bëhet më e thjeshtë e kuptueshme nga këto fëmijë.”

Veç kësaj, është e rëndësishme për përvetësimin e gjuhës së shkruar që fjalitë janë përceptuar në termat e komponenteve të tyre- fjalë, dhe këto formuar nga bashkëtingëllore dhe tinguj – të ashtuquajturat fonema. Vetëm atëherë tingujt e linguistikës mund të paraqiten si shkronja dhe të vendosen së bashku për të formuar fjalë dhe fjali. Ky ndërgjegjësim mund të përvetësohet nëpërmjet lojës.

Në këtë mënyrë kështu këngët e fëmijëve kthehen në një lojë duke hequr fjalët dhe zëvëndësuar bashtingëlloret me duartrokitje ose gumëzhima: “Një marinar i vogël lundroi në të gjithë botën bëhet: “Një mm-mm Mmm-Mm Mm m-m, Mmmm shoqëruar me lëvizje të përshtatshme duarsh. Gjithashtu, gjëegjëzat inkurajojnë fëmijët për të lozur me gjuhën kur termat e paraqitura si një vizatim së bashku formojnë një emër të përbërë: lule-dielli = luledielli. Për fëmijët më të rritur, një fjalë mund të ndahet në fonema të veçuara, tinguj të veçuar në fjalë.

Leximi dhe shkrimi si një e vetme

“Sot, mbajtja e një lapsi vizatimi nuk vjen natyrshme për shumë fëmijë të vegjël thotë terapisti Shepherd, duke dhënë një shembull të aftësive motorike që ndikojnë tek shkrim-leximi. Në këtë kontekst, aftësitë e përgjithshme dhe të përkryera motorike si dhe kordinimi syri dhe dora janë përgatitjet e rëndësishme për shkrimin. Supper shton nga eksperienca e saj si mësuese: “Në fund të fundit, ti mban një laps vetëm me tre gishta – ti duhesh në fillim ti formosh këto muskuj!” Ajo është e bindur gjithashtu, se është e rëndësishme për çdo fëmijë që të motivohet si: “Së shpejti, ti do të jesh në gjëndje ta lexosh vetë!”.

Këndimi, loja dhe vizatimi – aktivitet më të preferuara të fëmijëve mund të jenë rruga më e mirë për ti përgatitur për shkollën në një mënyrë argëtuese. Dhe ka një këshillë që ekspertët përsërisin shpesh herë: “Nëse prindërit lexojnë me zë të lartë, ka një mënyrë të mirë për përgatitjen”.

5 Faktorët e ndërgjegjësimit fonologjik

• Dallimi i tingujve të parë dhe të fundit
• Gjetja e rimave dhe aliteracioneve: fjalët me mbaresa të njëjta dhe parashtesa
• Bashtingëllore të ndara dhe të kombinuara
• Fonema të ndara dhe të kombinuara – pjesët fonetike të një fjale
• lidhja fonema-shkronja

[1] Landerl, K. (2003). Kognitive Defizite bei Leseschwäche. Psychologie in Erziehung und Unterricht, 50(4), 369-380.
[2] Për shembull: Aram et., The contribution of early home literacy activities to first grade reading and writing achievements in Arabic, Reading and Writing (2013) 26:1517-1536, DOI: 10.1007/s11145-013-9430-y
[3] Shiko gjithashtu artikullin: Leximi për fëmijët me implante dëgjimi; Materiale të nevojshme: „All in a Day“, si dhe Murat Series Story Books – të dyja nga MED-EL